تدریس اثر بخش و مولفه های آن

 

تدریس فرایندی گروهی و دو طرفه است که در طی آن فراگیر و آموزش دهنده از یکدیگر تاثیر پذیری دارند. دستیابی به تدریس ایده آل مستلزم پیوندهایی محکم بین اهداف درس، روش های یاددهی و یادگیری و دانشجویان می باشد (صفایی، ۲۰۰۳؛ سیف، ۲۰۰۳). تدریس اثربخش عبارت است از مجموعه ای از عملکردها و ویژگی های استاد که باعث دستیابی به اهداف آموزشی و یادگیری دانشجویان می شود و مؤثرترین عامل در پیشرفت تحصیلی دانشجویان به شمار می رود (یمنی و بهادری، ۱۳۸۵). به عبارت دیگر، تدریس مؤثر به عنوان توانایی استادان برای تسهیل دستیابی دانشجویان به سطوح بالای تفکر یا تفکر مستقل تعریف می شود؛ بنابراین دربرگیرنده فعالیت هایی فراتر از ارائه صرف مطالب و نیازمند تعامل و مکالمات معنادار بین استاد و دانشجویان است (مطلبی فرد  همکاران، ۲۰۱۱).

طبقه بندی های متفاوتی پیرامون مولفه های تدریس اثربخش صورت گرفته است به طوری که دارای شباهت ها و تفاوت هایی است.  ازجمله لومن(۱۹۹۵) که تدریس اثربخش را در دو بعد فکری و عقلانی در برانگیختن هیجانهای فکری در کلاس (شامل شفافیت، ارتباط با دانشجو، انعطاف پذیری مدرس …) و روانی-  عاطفی شامل (ایجاد جو احترام، علاقه به تدریس، یادگیری فعال، پرورش خلّاقیت …) برشمرده است. یافته های پژوهشی او نشان میدهد که ارتباط مؤثر استاد و دانشجو و روابط دوستانه آنها در کلاس بر پویایی کلاس درس تأثیرگذار است. شرمن و همکاران (۱۹۸۷) تدریس اثر بخش را مشمول پنج ویژگی می دانند: ۱٫ شور و شوق، وضوح و روشنی، آمادگی، سازمان، علاقه و معلومات. وی تجربه استاد را مهم ترین عامل می داند (نقل در صالحی، ۱۳۸۰). براون و اتکینسون (۱۳۸۲) عنوان کردند تدریس اثربخش باید منظم و برانگیزاننده باشد و موجب علاقه مندی دانشجویان شود.

از دیدگاه میلر (۱۳۸۳) حیطه های مهارتی که اثربخشی کار هر مدرس را تعیین می کنند عبارتند از ۱) صلاحیت و توانایی فنی (علم و مهارت در درس و آموزش). ۲) صلاحیت و توانایی حرفه ای (آگاهی از برنامه ریزی، ارائه و ارزیابی آموزشی). ۳) صلاحیت شخصی (ویژگی های شخصی و رفتاری موثر در فرایند تعلیم و تربیت). دولین (۲۰۱۰)  اذعان کرد تدریس اثربخش در آموزش عالی به طور گستردهای معطوف به دانشجویان و یادگیری آن هاست. برای رسیدن به این هدف دو اصل اساسی مورد توجه قرار گرفته است. اول این که تدریس نیازمند مجموعهای از مهارتها و رویه های خاص است که در پژوهشهایی شناسایی شده اند و دوم آن که تدریس باید بتواند به نیازهای بافت و زمینه خاص توجه داشته باشد. یانگ و شاو (۱۹۹۹) نیز ۶ بعد برای تدریس اثربخش معرفی می کنند که عبارتست از ۱٫ ارزش موضوع درسی ۲٫ ایجاد انگیزش در دانشجویان، ۳٫ جو یادگیری راحت و مناسب، ۴٫ سازماندهی موضوع، ۵٫ تعامل موثر، ۶٫ علاقه به یادگیری دانشجویان

اچسون و گال (۱۳۸۰) مولفه های تدریس اثربخش را شامل موارد زیر می دانند:

  1. فراهم ساختن آموزش برای دانش و مهارت های تحصیلی
  2. فراهم ساختن جو آموزشی برای ایجاد نگرش مثبت نسبت به محیط آموزشی و نسبت به خود در فراگیران
  3. تطبیق دادن آموزش با تفاوت های فردی، فرهنگی و خانوادگی
  4. فعال کردن یادگیرندگان در جریان فعالیت های یاددهی- یادگیری
  5. اخذ تصمیمات درست
  6. اجرای تغییر مطلوب در طرح و برنامه درسی

تایلر و فرانسیس (۲۰۱۰) مولفه های تدریس اثربخش  در آموزش عالی را شامل داشتن دانش پایه، آگاهی از فرایند تدریس و درک آن، داشتن مهارت در برقراری ارتباط، داشتن مهارت در سنجش و ارزشیابی، همیاری و همفکری با دیگر همکاران و تدابیر شرایطی برای حرفه ای تر شدن بر می شمارد. فرنچ (۱۳۷۲) در پژوهش خود ده ویژگی تدریس اثربخش را به شرح زیر بر می شمرد: ۱) تفسیر و توضیح واضح اندیشه های مجرد و نظریه ها ۲)علاقه مند ساختن دانشجویان به موضوع. ۳) ارتقای مهارت های تفکر. ۴) بسط و توسعه ی علائق. ۵) تاکید بر مطالب مهم. ۶) استفاده به موقع و مناسب از مثال ها. ۷) ایجاد انگیزه در دانشجویان برای بهبود عملکرد ۸) ایجاد اطمینان در دانشجویان در خصوص آگاهی استاد از موضوع تدریس ۹) ایجاد دیدگاه های جدید ۱۰) توضیح روشن و واضح (نقل در صفری، ۱۳۸۹). کاشین (۱۹۹۹) نیز هفت حیطه را برای ارزیابی تدریس اثر بخش معرفی کرده اند: ۱) تسلط بر موضوع درسی ۲) برنامه درسی ۳) طرح درس ۴) شرایط سازمانی ایجاد شده توسط مدیریت ۵) ارائه آموزش ۶) ارزیابی یادگیری ۷) در دسترس بودن استادان (نقل در شکورنیا و همکاران، ۱۳۸۴). علاوه بر موارد فوق  معیار های تدریس اثربخش دانشگاه سانفرانسیسکو (۲۰۰۵) شامل شش مولفه استفاده شده (سازماندهی محتوا، دانش و برنامه درسی، مهارت های ارتباطی و روابط انسانی واضح با دانشجویان، فراهم سازی محیط یادگیری برای دانشجویان، ارائه بازخورد فوری، نظرها، ارزیابی ها و امتحانات عادلانه، اثربخشی کلی تدریس اساتید) و دو مولفه ضعیف (توجه داشتن به یادگیری دانشجویان، مشکل بر انگیز بودن مواد درسی است (نقل در عندلیب و احمدی، ۱۳۸۶)

  • جمع بندی:

در مجموع با بررسی پیشینه، می توان مولفه های تدریس اثربخش را در چهار حیطه طبقه بندی نمود.

  1. مهارت های حرفه ای تدریس: به مجموعه مهارت هایی چون تسلط بر محتوای و موضوع تدریس، سازماندهی مطالب درسی و … گفته می شود.
  2. مهارت های ارتباطی: مجموعه عناصری چون ایجاد انگیزه، احترام متقابل و … که به تعامل سازنده بین دانشجو و استاد اشاره دارد.
  3. مهارت های ارزشیابی : به مجموعه مهارت هایی چون بیان روشن اهداف، مدیریت فعالیت های کلاسی، شیوه صحیح  ارزیابی و …  اشاره دارد.
  4. ویژگی های فردی : مجموعه خصوصیات رفتاری چون شور و شوق، علاقه، اعتماد به نفس، انعطاف پذیری و … که برای تدریس اثربخش ضروری است.

mahdiarkhodi

افتخارم این است که یک معلم هستم

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

1 × دو =