مقایسه دو روش تدریس مبتنی بر همیاری و کاوش مفاهیم

مقایسه دو روش تدریس مبتنی بر همیاری و کاوش مفاهیم

تدریس مبتنی بر همیاری(یادگیری مشارکتی)

کاوش مفاهیم(دریافت مفهوم)

معرفی

« همیاری» در لغت به معنای با هم کار کردن جهت سهیم شدن در یک تولید ادبی، علمی و آشنایی است. همیاری به معنی عمل یا کاری را به همراه دیگری انجام دادن نیز می آید. یادگیری از طریق همیاری، برای دانش آموزان فرصتی ایجاد می کند تا با یکدیگر در قالب گروههای کوچک و گروههای متشکل از افرادی با توانایی های متفاوت، کار کنند. دریافت مفهوم عبارت است از: جست و جوی ویژگی هایی که از آن ها برای تمیز نمونه ها از غیر نمونه های طبقات استفاده می شود. در این الگو از دانش آموز خواسته می شود، مثال هایی (نمونه هایی) را که دارای ویژگی های آن مفهوم است، با مثال های دیگری که آن خواص یا ویژگی ها را ندارند، مقایسه کند و به کشف ویژگی های مفهومی که در ذهن معلم است، نائل آید. اساس رویکرد دریافت مفهوم را نظرات برونر تشکیل می دهند.

مبانی نظری و پیشینه پژوهش ها

این الگو از خانواده الگو های اجتماعی – یادگیری است که توسط هربرت ثلن توسعه یافت.نظر همياري براي يادگيري محتواي درسي و آماده سازي شاگردان براي شهروندي و يك زندگي خوب اجتماعي ، نظري بسيار قديمي است كه ميتوان آن را در آثار ارسطو و افلاطون و فيلسوفان رم همچون ماركوس اورليوس و در آثار صاحب نظران دورة رونسانس مانند جان آموس كمينوس يافت . در دهه ۱۹۶۰ ترویج مدل های همیاری در یادگیری شروع شد. در دهه ۱۹۸۰ تهیه مدل هایی که بهترین آموخته ها از پژوهش را عملی کند، مورد توجه قرارگرفت.جان ديويي اين مفهوم را در خلال نيمه اول قرن بيستم به خوبي معرفي مي كند . همياري بموجب نظر ديويي بعنوان اولين اساس و پايه تحول تعدادي از الگوهاي آموزشي و فعاليت انجمن پيشرو در آموزش و پرورش محسوب ميشود و از دوره فعلي تحقيق و رشد الگوهاي اجتماعي در آموزش و پرورش حمايت مي كند .اسلاوین معتقد است رقابت بهتر از کار گروهی است در صورتی که جانسون مدافع همکاری است.از میان سه جریان پژوهشی که در مورد طرق کمک به دانش آموزان در مطالعه و یادگیری وجود داشت، جانسون و همکاران او به برسی تکالیف مبتنی بر همیاری و ساختار های پاداش بر میان یادگیری پرداختند.در مورد روش همیاری و اثر بخشی آن پژوهش های بسیاری صورت پذیرفته است که می توان به برخی اشاره کرد :جانسون و همکاران (1981، 1990، 1993)، اسلاوین (1983)، ساران و هرتز(1980)، شاملو شاران(1988)، آقازاده (۱۳۷۸)، استادزاده (۱۳۸۰)، حیدری (۱۳۸۱)، قدرت فر (۱۳۸۱)، جعفر پور(۱۳۸۱)، احمدوند (۱۳۸۵).در مجموع می توان گفت پژوهش ها در مورد یادگیری مبتنی بر همیاری، نتایج مثبتی برا استفاده از این روش در کلاس درس گزارش کرده اند. این الگو در حول مطالعاتی که توسط افراد مختلف در باره تفکر انجام می گرفت به وجودآمد . این الگو برای تدریس مفاهیم و کمک به دانش آموزان در یادگیری مؤثرتر آنها تدوین شده است . و از تکنیک های آن برای ارائه اطلاعات سازمان یافته از میان موضوعات بسیار گسترده می توان بهره جست . الگوی دریافت مفهوم ازخانواده پردازش اطلاعات است این خانواده بر راه های تقویت کشش درونی انسان برای درک جهان از طریق گرد آوری وسازماندهی اطلاعات اولیه کشف مسایل وارائه راه حل های آن ها وایجاد مفاهیم وزبان نقل آنها تاکید دارند بنیان گذرا این الگو جروم برونر(1967) است الگو ی دریافت مفهوم جستجو وکشف نمودهایی است که از آن برای تمیز نمونه ها از غیر نمونه های طبقات استفاده می شود.تنیسون و همکارانش (1986) تحقیقات مهمی در باره یادگیری مفهوم انجام داده اند که نتایج آن منجر به ارائه راهکارهایی برای بهبود طراحی های آموزشی سنتی شد .برخی دیگر پژوهش ها در مورد اثر بخشی الگوی دریافت مفهوم می توان به کاچیارلا (1986)، مک کینی و دیگران (1983)، جعفری ثانی(1386)، یعقوبی (1393)، نارویی (1391)، اختری (1391).به طور کلی نتایج پژوهش ها بیانگر اثر بخشی الگوی دریافت مفهوم در افزایش خلاقیت، انگیزه و نیز عملکرد تحصیلی دانش آموزان است.

هدف

هدف نهایی از کاربست الگوی تدریس یادگیری از طریق همیاری دستیابی به فعالیت های عالی ذهنی است. در واقع با وجود تفاوت های موجود در روش اجرای الگو، پنج عنصر در استفاده از الگوی یادگیری از طریق همیاری بسیار اساسی به نظر می آید: همبستگی مثبت، مسئولیت فردی، تعامل چهره به چهره، مهارت های اجتماعی و پردازش گروهی. این روش در تقویت مهارت های اساسی تفكر بسیار مؤثر بوده و در حقیقت این الگو ماهیت تفكر را كشف می كند و با اجرای این الگو چگونه فكر كردن را به فراگیران می آموزیم این الگو برای هدایت شاگردان به یك مفهوم تدوین می شود.

مزایا

شعبانی(۱۳۷۶) در مورد مزایای روش همیاری می گوید:

  • با روش همیاری، همکاری گروهی و احساس دوستی در بین اعضا تقویت می شود.
  • در جریان بحث گروهی اعتماد به نفس افراد تقویت می شود و روحیه نقد در آنها ایجاد می شود.
  • روش تدریس همیاری، هراس افراد کمرو یا خجالتی را برای صحبت کردن در جمع کاهش می دهد.
  • روش بحث گروهی قدرت مدیریت و رهبری فراگیران را تقویت می کند.
  • روش تدریس همیاری در تقویت استدلال و قدرت اندیشه منظم بسیار مفید است.
  • افراد در روشهای همیاری می توانند در عقاید و تجربیات یکدیگر سهیم شوند.
  • در جریان بحث گروهی فرصتی فراهم می شود که افراد خود را مورد ارزیابی قرار دهند.
اين الگو دانش آموزان قادر به مفهوم سازي پيشرفته, مفاهيم خاص, استدلال استقرايي, تسلط و آگاهي به چشم اندازها, دورنماها, تحمل ابهام و حساسيت به استدلال منطقي در ارتباطات مي نمايد.برخی مزایای این الگو به شرح ذیل است:1- سرعت فهم و عمق دانش فراگیران را مشخص می کند.2- دانش قبلی آنها را تقویت می کند .3- از آن می توان در گشایش زمینه ی مفهومی جدید با کاوش گری های گروهی و انفرادی بهره جست .4- بوسیله ی این روش کلاس از حالت خواندن صرف و گزارش دادن خارج می شود .5- معلم بوسیله ی مفاهیم بحث بر انگیز می تواند تفسیر های متعددی عرضه نماید و دانش آموزان می توانند پیرامون آن بحث کنند .6- امکان استفاده از شیوه های مختلف تفکر در رابطه با یک موضوع واحد فراهم می شود .

7- می توان راه درست کشف مطالب را به صورت غیر مستقیم با دانش آموزان تمرین کرد .

محدودیت ها و معایب

  • یکی از ایرادات مهمی که ممکن است بعضی از همکاران به این روش وارد بدانند، کمبود وقت است.
  • در کلاس های پر جمعیت با فضای کوچک این روش موفقیت آمیز نیست.
  • محدودیت در دروسی که نمی توان آن ها را به بخش های مستقل و مساوی تقسیم نمود.
  • وجود تفاوت های زیاد در توانایی و یادگیری دانش آموزان نتایج طرح را مخدوش می کند.
  • محدودیت فضا های گروهی برای چینش گروهی.
  • محدودیت کاربرد برای دانش آموزان اول و دوم ابتدایی
  • مشکل بودن کنترل کلاس برای بعضی معلمین
تهیه نمونه های مثبت و منفی برای بعضی از مفاهیم دشوار استو ممکن است سبب سردرگمی دانش آموز گردد.ممکن است در برخی موضوعات، بحث های دانش آموزان به حاشیه برود و به مفهوم مورد نظر دست پیدا نکنند.

مراحل

1- مواجهه دانش آموزان با یک مساله مهیج2- توجه دادن دانش آموزان به تفاوت های موجود بین واکنش هایشان3- تدوین و بیان مساله توسط   خود دانش آموزان4- تقسیم نقش،سازماندهی،اقدام و گزارش نتایج اقدامات5- ارزیابی راه حل ها با توجه به اهداف اولیه گام اول – عرضه مطالب و شناسایی مفهومگام دوم – آزمون دستیابی به مفهومگام سوم – تحلیل راهبرد های تفکر

کاربرد ها

بعضی از روش های همیاری را چنین می توان به شکل های متفاوت به کار برد :

  • گروه های پیشرفت تیمی دانش آموزان
  • رقابت و مسابقه تیمی
  • یادگیری انفرادی با یاری گرفتن از تیم:
  • قرائت و نگارش تلفیقی مشارکتی:
  • تقسیم موضوع به بخشهای مختلف
  • پژوهش گروهی
  • طرح کارآیی تیمی ([1]TED)
  • طرح قضاوت عملکرد(PJD[2]):
  • طرح روشن سازی طرز برخورد ([3]CAD)

به طور کلی روش همیاری را می توان برای موراد ذیل به کار برد :

1-دروسی که حالت موضوعی دارند

2- دروسی که نیاز به حل مساله و پاسخ های خلاقانه دارند

3- زمانی که تفکر واگرا مورد تاکید است

4- زمانی که راهبرد های سطح بالای استدلال طلب می شود

5-زمانی که رشد اجتماعی دانش آموزان مد نظر است

6-زمانی که مفاهیم درسی انتزاعی است و اهداف یادگیری مهم تلقی می شود

اين الگو براي موارد ذیل قابل استفاده است:

  • ياد دادن نحوه طبقه بندي كردن به دانش آموزان
  • آموزش نحوه فكر كردن در مورد مورادر گوناگون
  • آموزش چگونگي دريافت مفهوم به دانش آموزان
  • در مواردی که بخواهیم تحمل ابهام را در دانش آموزان افزایش دهیم
  • برای افزایش قدرت استدلال استقرایی دانش آموزان
  • برای افزایش قدرت انعطاف پذیری مفهومی به دانش آموزان

روند ارزشیابی

معمولاً ارزشیابی به صورت ارزشیابی ملاکی به اجرا در می آید دلیل این ارزشیابی در درجه اول پیشگیری از افت سطح یادگیری و در مرحله بعد رساندن دانش آموزان به یادگیری در حد تسلط است در مرحله سوم ارزشیابی سبب حفظ انگیزه در دانش آموزان می شود یعنی هر دانش آموز باید به سطح خاصی از توانمندی دانش و مهارتی برسد. معلم می تواند از چک لیست هایی که در اختیار دارد استفاده کند و اهداف دانشی، مهارتی و نگرشی را مورد نظر قرار دهد. همچنین برای ارزشیابی می توان از گروه ها کمک گرفت و با کمک گروه ها معیارهایی برای ارزشیابی تدوین نمود و براساس این معیارها حتی خود گروه ها می توانند به ارزشیابی از کار خود (خودارزشیابی) بپردازند در روش کاوش مفاهیم معلم میتواند هم به صورت تکوینی و هم به صورت ارزشیابی پایانی ، میزان نیل به اهداف را مورد ارزیابی قرار دهد.در ارزشیابی تکوینی ، دادن بازخورد های به هنگام بسیار مهم و موثر است.ارزشیابی میتواند به صورت ارزشیابی پایانی هم صورت پذیرد به صورتی که معلم در پایان جلسه ، مفاهیمی غیر از مفاهیم مطرح شده در کلاس که مربوط به ویژگی مربوطه بوده اند را مطرح میکند و از دانش آموزان می خواهد که آنها رد طبقه بندی کنند.

نقش معلم

1- هدف گروه را مشخص کند.2- تصمیم گیری برای گروه بندی، قبل از تدریس با مشورت خود دانش آموزان انجام گیرد.3- نقش های خاص را تعیین کند. (نقش هایی نظیر «ثبت کننده» «کنترل کننده» «گزارش دهنده» «مدیرگروه» و …)4- تأثیر فعالیت های گروهها را بازنگری و نسبت به هدایت و کمک به آنان برای انجام تکالیف، اقدام کند.5- گروه را برای انتخاب راه مشترک رسیدن به هدف توجیه کند.6- ملاکهای ارزشیابی نتیجه گروه را بطور شفاف توضیح دهد.7- فرصت «خودارزیابی» را به دانش آموزان بدهد.

8- مسئولیت انتخاب اعضاء گروه را به خود دانش آموزان واگذار نکند. (در غیر این صورت دانش آموزان، افراد همگن را برای عضویت گروه خود برمی گزینند)

9- شیوه دستیابی به پاسخ را از تک تک اعضاء گروه بخواهد. (برای جلوگیری از منفعل بار آمدن دانش آموزان ضعیف)

10- به نظرات تک تک اعضاء گروه احترام بگذارد.

11- در برابر پاسخ غلط، به جای سرزنش یا نقد خود دانش آموز، به نقد پاسخِ داده شده بپردازد.

12- به دانش آموز قوی توصیه کند تا فرصت اندیشیدن را به دانش آموز ضعیف تر نیز بدهد.

13- خلاصه درس و نتیجه کار گروه را بخواهد.

14- کیفیت کارکرد گروهها را ارزیابی کند.

در اين الگو معلم به عنوان حامي و هدايت گر فرضيه هاي دانش آموزان است به نحوي كه از قبل مفاهيم را انتخاب و در نمونه هاي مثبت و منفي سازمان مي دهد و فراگيران را جهت نيل به اين مفهوم هدايت مي كند.سه کار کرد اساسی معلم عبارت است از گزارش دادن ، نشانه دادن ، ارائه مطالب اضافی.از نکاتی که در اینجا قابل ذکر است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • معلم در جریان بحث، از قضاوت کردن خود داری کند. هر آنچه دانش آموزان می گویند را به عنوان یک مطلب بپذیرد و آن را به طور منطقی و با نظر دانش آموزان در یک طبقه جای دهد.
  • معلم باید توانایی ارایه مفاهیم و مطالب اضافی داشته باشد تا هنگامی که بحث متوقف شد، یک مصداق یا نمونه اضافی ارایه دهد و بحث را به جریان بیاندازد.
  • نقش هدایت گری معلم بسیار مهم است. معلم میتواند و باید دانش آموزان را در جهت نیل به هدف و کاوش مفاهیم دایت کند که این هدایت بهتر است از نوع غیر مستقیم باشد.

برخی توصیه ها ، راهبرد ها و نکات کاربردی برای استفاده در کلاس درس

1- گذشت داشته باشید و تخصص و برتری و مهارت خود را فراموش کنید.2- جریان بحث را به گروه واگذار کنید.3- مانند دیگران در بحث شرکت کنید نه یک رئیس.4- فردگرایی را رها کنید و به افراد گروه روی بیاورید.5- کسانی که زیاد حرف می زنند یا می خواهند وقت جلسه را برای حرف اختصاص دهند در این صورت خلاصه ای از نکات مهم درس را یادآوری کرده تا مبحث ، حال و هوای تازه بگیرد و پر حرفی تمام شود و از آنانی که زیاد حرف می زنند سؤالی شود ، وقتی جواب داد نظر دیگران را درباره او جویا شوید.6- کسانی که حرف نمی زنند یا کم حرف هستند در برخورد با آنها یک سؤال تشریحی بپرسید که او نتواند پاسخ کوتاه بدهد. 1-تهيه ي نمونه هاي مثبت و منفي دقت و تمرين زيادي نياز دارد. نمونه هاي مبهم سبب سردرگمي دانش آموزان مي شود. در ارائه ي نمونه ها، بايد بر ويژگي ها و صفات مهم، تأكيد بيشتري داشت . براي اين منظور بايد مفاهيمي را كه مي خواهيد آموزش دهيد، تحليل نموده و صفات و ويژگي هاي آن را تعيين كنيد، سپس با ناديده گرفتن برخي ويژگي هاي جزيي و كم اهميت، روي صفات مهم آن مفهوم تأكيد نماييد.2- در ارائه ي نمونه هاي مثبت و منفي يك مفهوم، از روشهايي؛ مانند: رسم شكل، كاريكاتور، عكس، مثا لهاي واقعي از زندگي روزمره و … استفاده نماييد.3- توجه داشته باشيد كه وظيفه ي دانش آموزان در دريافت مفهوم، اختراع مفاهيم جديد نيست، بلكه رسيدن به مفاهيمي است كه قبلاً به وسيله‌ي معلّم انتخاب شده اند.3- براي مراقبت از دانش آموزاني كه مي خواهند خيلي سريع جواب نهايي را بدهند، از عبارت هايي؛ مانند « عجله نكن »، « اجازه بده بقيه ي دوستانت هم فكركنند » ،« دقّت كن ببين درست فكر ميكني » ،«فكرت را نگهدار » و … استفاده كنيد.4- در جريان تدريس از فرضيه هاي دانش آموزان حمايت كنيد و مباحثاتي ترتيب دهيد كه دانش آموزان در آن فرضيه هاي خود را، در برابر فرضيه هاي ديگران بيازمايند.اگر تحلیل تفکر برای شما مهم تر از دریافت مفهوم است، بر مرحله سوم تاکید بیشتری دشته باشید.5- معلّم بايد تعداد كافي نمونه ي مثبت به دانش آموزان بدهد، به طوري كه تمام صفات مفهوم مورد نظر را

شامل شوند . در مورد نمونه هاي منفي نيز آن قدر مثال بايد به كار برد كه تمامي صفات نامربوطي را كه ممكن است دانش آموز به اشتباه به عنوان صفات مثبت مفهوم به كاربرد از ذهن او دور سازد.

6-به دانش آموزان اجازه دهيد در صورت تمايل فرضيه هاي خود را يادداشت كنيد . اين يادداشت ها در مرحله

سوم مي تواند به بيان جريان تفكّر دانش آموزان كمك كند.

7- براي ارزشیابی، بايد نمونه هاي مثبت و منفي مختلفي از مفهوم، به غير از آن چه كه در جريان آموزش به كاربرده ايد، به دانش آموزان نشان دهيد و از آ نها بخواهيد تا نمونه هايي را كه نشان دهند هي مفهوم هستند انتخاب كنند.

منابع :

  • احدیان، محمد وآقا زاده ، محرم.(1378). روش های نوین تدریس، تهران، نشر آییژ
  • الیس، سوزان و والن، سوزان .(۱۳۷۹). آشنایی با یادگیری از طریق همیاری، تهران، نشر نی
  • شعبانی ، حسن (۱۳۷۶). “مهارت و آموزش و پرورش” ،تهران ، نشر سمت
  • نقیه ، مجید .(1382). الگوی دریافت مفهوم، اصفهان ، انتشارات جوکار.
  • ویل مارشا و جویس، بروس . (1381). الگو ها ی تدریس نوین ، ترجمه ی محمد رضا بهرنگی، تهران ، نشر اشکان .
  • Johnson, David. W. & Johnson, Roger. T (1989) Cooperation and Competition: Theory and Research, Edina Minn: Interaction Book Company, p.172
  • Mouton, J.S. & Blake, R.R. (1984) “Synergy, A New Strategy for Education, Training and Development, Jossey- Bass Publishers.

[1] . The Team Effective Design

[2] . The Performance Judging Design

[3] . Clarifying Attitudes Design

mahdiarkhodi

افتخارم این است که یک معلم هستم

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

پنج × یک =